مسجد گوهرشاد
یکی از اماکن مذهبی مشهد که در جوار بارگاه ملکوتی حضرت امام رضا علیه السلام و به دستور گوهرشاد بیگم همسر شاهرخ و در سال ۸۲۱ هجری قمری ساخته شد ،مسجدی با نام مسجد گوهرشاد میباشد.
مسجد گوهرشاد مجموعه ای از کاشی کاری های زیبا و اسلوب معماری اصیل اسلامی میباشد و به دلیل وجود این ظرافت های بی نظیر ،بعنوان یکی از شاهکارهای معماری ایرانی اسلامی دوره حکومتی تیموریان شناخته میشود.همچنین مسجد گوهرشاد بدلیل همجواری در کنار مرقد مطهر حضرت امام رضا علیه السلام یکی از مساجد مهم و پر رفت و آمد در بین مساجد ایران میباشد که حتی میتوان آن را پر بازدیدترین مسجد ایران نیز نامید.
مسجد گوهرشاد در بازه های زمانی گوناگون ،بدلیل صدمات فراوانی که به آن وارد شده است ،از جمله زمین لرزه سنگین سال ۱۰۸۴ هجری قمری ،صدماتی را دید که توسط معماران این صدمات مرمت گشت.
همچنین مرمت های دیگری نیز پس از گلوله‌باران روس‌ها در سال ۱۳۳۰ هجری قمری بروی گنبد و ایوان‌های این مسجد انجام گردید.
نام بانی این مسجد بانو گوهرشاد بیگم در دو جا با کاشی معرق نگاشته شده است. یکی در قسمت بالای در نقره‌ای که به دارالسیاده می‌رود و دیگری بر کتیبه ایوان مقصوره که به خط زیبای شاهزاده بایسنقر میباشد.
مسجد گوهرشاد به روش و سبک چهار ایوانی ساخته شده است و در طی سالیان گذشته ،گنبد آن ۴ بار مرمت شده است. معمار مسجد گوهرشاد استاد قوام‌الدین شیرازی میباشد که این مسجد را به شیوه دوران تیموری بنا کرده است.
معماری مسجد گوهرشاد – اماکن مذهبی مشهد
آرامگاه خواجه ربیع
آرامگاه خواجه ربیع که در دوران صفویه و به توصیه شیخ بهایی توسط شاه عباس صفوی ساخته شده است ،یکی از آثار ملی ایران و همچنین یکی از اماکن مذهبی مشهد میباشد که در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی و به شماره ۱۴۲ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
خواجه ربیع یا همان ( ابوزید ربیع بن خثیم اسدی ) از طایفه بنی‌اسد و ساکن کوفه و از زمره زهّاد هشتگانه صدر اسلام و تابعین و همچنین از یاران حضرت امام علی (ع) و اصحاب پیغمیر اسلام در دوران صدر اسلام بوده است.خواجه ربیع در سالهای پایانی خلافت حضرت علی (ع) ،شهر کوفه را به مقصد خراسان ترک نمود و در ساکن شهر نوغان در مرکز ولایت توس شد و در سال ۶۳ هجری قمری در شهر نوغان چشم از جهان فرو بست.
آرامگاه خواجه ربیع توسط شاه عباس صفوی و به توصیه شیخ بهایی و با سرپرستی یکی از سادات رضوی مشهد به نام «میرزا افلغ» در اویل قرن ۱۱ قمری ساخته شد.
آرامگاه با شکوه خواجه ربیع یکی از ابنیه زیبا، دیدنی و متبرک شهر مشهد میباشد که به همین علت مورد توجه زائرین و مجاورین این شهر مقدس گردیده است و سالانه بازدیدکنندگان و گردشگران فراوانی را به خود جذب میکند.
آرامگاه خواجه ربیع در زمان قدیم در روستای با نام حسین‌آباد خواجه ربیع قرار داشت که از جمله موقوفات مزار خواجه میباشد و اداره این آرامگاه و املاک در قرن اخیر بر عهده آستان قدس رضوی میباشد.
آرامگاه خواجه ربیع در شهر مشهد ،یکی از قبرستان‌های مهم مشهد محسوب میگردد و همچنین قبر فتحعلی خان قاجار که در سال ۱۱۳۹ هجری قمری در باغ خواجه و بدست نادر قلی افشار کشته شد ،نیز در زیر گنبد مقبره خواجه میباشد.
مقبره خواجه ربیع دارای گنبدی به ارتفاع ۱۸ متر بر روی بنایی چهار ایوانی است و گنبد این آرامگاه از کاشی‌های زیبای فیروزه‌ای و درون بنا هم مزین به نقاشی‌های طلایی رنگ میباشد. طرح آرامگاه خواجه ربیع در نمای بیرونی هشت ضلعی و در نمای درونی چهار ایوانی است.
از میان دیوار و پشت ایوان‌های چهارگانه اصلی، چهار ورودی وجود دارد که به شاه‌نشین‌ها راه دارند و ورودی اصلی از یک ایوان بلند تشکیل گردیده است که در دو طاق‌نما در پایین و بالا ایجاد شده و در میان طاق‌نماها، درِ ورودی و پنجره مستطیل‌شکلی جاسازی گشته است.
همچنین نمای خارجی بنا نیز، از تزئینات جالب و چشمگیری برخوردار است که عمده تزئینات آن به صورت معقلی انجام شده است و تزئینات کاشی‌کاری در زیز ایوان نیز، به مجموعه بنا جلوه خاصی بخشیده است.
همچنین کتیبه‌های خوش نقش با زمینه لاجوردی که با خط سفید و به قلم زیبای علیرضا عباسی خطاط معروف عصر صفوی مرقم گردیده به آن زینت بخشیده است. این آرامگاه در انتهای خیابان عبادی (خواجه ربیع) شهر مشهد قرار گرفته است.
گنبد خشتی
یکی از اماکن مذهبی مشهد که بنای تاریخی نیز میباشد ،گنبد خشتی است که مربوط به دوران صفویه میشود و در سال ۱۳۴۵ و با شماره ۶۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در گنبد خشتی مقبره یکی از سادات مشهور مشهد یعنی امامزاده سید محمد از نوادگان موسی بن جعفر (سلطان غیاث‌الدین محمد) که نسب او با هفده واسطه به امام موسی بن جعفر(ع) می‌رسد، قرار دارد.
سلطان غیاث‌الدین محمد در قرون هفتم تا نهم هجری نقیب سادات شهر مشهد و در سده نهم تا یازدهم هجری از جمله بزرگان شهر مشهد بوده اند.
گنبد خشتی مشهد – اماکن مذهبی مشهدبروی سنگ مزار امامزاده سید محمد کتیبه ای نصب شده است که روی این کتیبه چنین نوشته شده است :
” مرتضی، اعظم سلطان النقباء، غیاث‌الدنیا والدین، امیر سلطان محمد بن سلطان النقباء بدرالمله والدین طاهر “ و در ادامه این کتیبه تاریخ وفات امامزاده سید محمد در سال ۸۳۲ هجری قمری حکاکی شده است.
گنبد خشتی در ابتدای خیابان طبرسی مشهد و در مجاورت کوچه سیاه آب قرار دارد. بدلیل اینکه گنبد این آرامگاه مقدس خشتی میباشد ،از اینرو این مکان را گنبد خشتی نامیدند. این بقعه از نظر معماری مشتمل بر دو بخش مهم پیوسته‌است که شامل فضای زیر گنبد به صورت چهارشاه نشین و هشتی ورودی میباشد.
بنابر شواهد موجود، گنبد خشتی در دوران قاجار مرمت و فضای داخلی آن با نقاشی و کتیبه مزین شده است.
عکس گنبد خشتی مشهد
آستان متبرکه امامزادگان سید ناصر و سید یاسر (علیهما السلام)
روستای ییلاقی گلستان که در ۴ کیلومتری منطقه ییلاقی طرقبه قرار دارد ،علاوه بر جاذبه‌های طبیعی و ییلاقی گوناگونی که دارد ،دارای اماکن مذهبی نیز میباشد که یکی اماکن مذهبی مشهد ،آستان متبرکه امامزادگان سید ناصر و سید یاسر (علیهما السلام) که فرزندان ذکور حضرت موسی کاظم (ع) میباشند ،در ابتدای ورودی به این روستای ییلاقی میباشد.امامزاده یاسر و ناصر (علیهما السلام) با هجرت حضرت امام رضا (ع) و گروهی از برادران آن حضرت ،به نقاط مختلف ایران بویژه خراسان کوچ میکنند. امامزادگان سید ناصر و سید یاسر (ع) بنا بر متون کهن اسلامی از جمله کنزالانساب به قلم سید مرتضی ، از برادران بلاواسطه حضرت امام رضا(ع) میباشند.
زمان مشخصی برای ساخت اولین بنای بقعه امامزادگان سید ناصر و سید یاسر (علیهما السلام) در دست نیست. گفته میشود تا سال ۱۳۴۲ هجری شمسی ،مزار این دو امامزاده بصورت بقعه‌ای گلین بوده که به همت خیرین و به تدریج متحول گردید و اکنون این آستان متبرکه با زیربنای ۳۰۰۰ متر مربع و مشتمل بر بنایی جدید الاحداث با نمای امروزی ،آراسته به کاشی‌های معرق است.
در اطراف این امامزاده سوئیت مشهد هم وجود دارد که زائرین میتوانند از آن استفاده کنند.
آرامگاه خواجه اباصلت هروی
به استناد روایات و منابع معتبر تاریخ اسلام، عبدالسلام بن صالح بن سلیمان ایوب بن میسره مشهور به «خواجه اباصلت هروی» از دانشمندان، محدثین، متکلمین و راویان به نام عصر خود بوده که به نقل از مجالس المؤمنین ، خواجه اباصلت در سال ۱۶۰ هجری قمری و در شهر مدینه چشم به جهان گشود و به علت اینکه اجداد خواجه اباصلت از شهر هرات (یکی از ولایات افغانستان) بوده‌اند به «اباصلت هروی» معروف گردیده است.
خواجه اباصلت پس از هجرت حضرت امام رضا (ع) از مدینه به خراسان ،به این منطقه آمد و در سفر و حضر ملازم و همراه حضرت علی بن موسی الرضا(ع) و راوی صریح چگونگی شهادت آن حضرت به دست مأمون عباسی بود و بعد از آن کتاب وفاه الرضا را تالیف کرد.
خواجه اباصلت هروی بنا به قول سمعانی اباصلت در سال ۲۳۶ هجری قمری و در زمان حکومت طاهر بن عبد الله بن طاهر در خراسان چشم از جهان فرو بست. بنای پیشین آرامگاه خواجه اباصلت بصورت بقعه ای نیمه مخروبه بوده که به همت کربلایی محمد علی درویش ،از عرفای سده هشتم هجری ،این آرامگاه بازسازی گردیده و به صورت یک بنای چهار ضلعی و گنبدی بر فراز آن تجدید بنا گردید.
در سالهای اخیر آرامگاه خواجه اباصلت که یکی از اماکن مذهبی مشهد میباشد ،گسترش یافته و با زیر بنای ۹۲۰ مترمربع با شیوه جدید بازسازی شده و در اطراف این آرامگاه نیز امکانات رفاهی همچون رستوران، چایخانه، بخش اداری، تجاری و پارکینگ فراهم شده است.
آرامگاه خواجه اباصلت در جنوب شرقی و در ۵ کیلومتری شهر مشهد و همچنین در حاشیه جاده فریمان به مشهد قرار دارد.
آرامگاه خواجه اباصلت مشهد – اماکن مذهبی مشهد
آرامگاه خواجه مراد
بنای آرامگاه منسوب به ابو حبیب هرثمه بن اعین مشهور به «خواجه مراد» که طبق برخی روایات و منابع معتبر تاریخ اسلام از اصحاب ویژه حضرت علی بن موسی الرضا(ع) بوده است ،در حدود ۱۵ کیلومتری شرق شهر مقدس مشهد و در دامنه ارتفاعات امتداد یافته از رشته کوه بینالود قرار دارد و این آرامگاه یکی از اماکن مذهبی مشهد محسوب میشود.
آرامگاه خواجه مراد در فاصله ۳ کیلومتری آرامگاه خواجه اباصلت هروی میباشد و زائرین میتوانند هر دو آرامگاه را با فاصله کم زیارت کنند.
به استناد برخی منابع تاریخ اسلام ، خواجه مراد را از سرداران مأمون عباسی بوده است که از مدینه تا توس حضرت اما رضا(ع) را همراهی کرد و پس از شهادت آن امام هما اقدام به افشاگری علیه مأمون نمود و به دلیل این افشاگری توسط مامون عباسی در سال ۲۱۰ هجری قمری کشته شد.
طبق گفته ها ،آرامگاه خواجه مراد تا سال ۱۳۰۰ هجری قمری ،بنای قابل توجهی بر فراز مدفن هرثمه بن اعین وجود نداشته است. بنای که در گذشته بر مزار خواجه مراد قرار داشته است شامل گنبد خانه‌ای به طول و عرض۳۰×۴×۴ متر و گلدسته‌های کم ارتفاع مزین به کاشی‌کاری و ایوان بوده است که در تغییر و تحولات امروزی بنایی جدید جای آن را گرفته و امکانات رفاهی دیگری نیز همچون زائرسرا ،رستوران ،فضای اداری ، پارکینگ و بازارچه برای زائرین و مجاوران به آن اضافه شده است.
در نماى شمالى آرامگاه خواجه مراد، ایوان بزرگى به ارتفاع ۵ متر بنا شده که داراى تزئینات آیینه کارى است و پشت بغل هاى ایوان نیز با کاشى هاى هفت رنگ زینت شده است.
آرامگاه پیر پالاندوز
آرامگاه پیر پالاندوز مربوط به دوره صفوی و سال ۹۸۵ هجری قمری میباشد و در ضلع شرقی حرم امام رضا (ع) واقع شده است. آرامگاه پیر پالاندوز که یکی از اماکن مذهبی مشهد نیز میباشد در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۳۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
آرامگاه پیر پالاندوز متعلق به محمد عارف عباسی، از عرفای بزرگ قرن دهم هجری است. بنای آرامگاه پیر پالاندوز چهار ضلعی بوده و دارای گنبد پیازی شکل و ایوان آجری زیبا است. در داخل بقعه بر سقف ها بقایای نقاشی هایی از دوران صفویه وجود دارد. بنا با کاشی های ساده فیروزه ای رنگ تزئین شده است.
آستانه متبرکه امامزاده یحیی(ع)
آستانه متبرکه امامزاده یحیی(ع) یکی از اماکن مذهبی مشهد میباشد که در فاصله حدود ۵۰ کیلومتری شمال‌شرقی شهر مشهد و در یک کیلومتری روستای میامی در بخش رضویه قرار دارد. این آستان مبارک محل دفن امامزاده یحیی بن حسین بن زید یکی از فرزندان زید بن علی بن حسین(ع) میباشد.
بنای آرامگاه امامزاده یحیی(ع) مشتمل بر رواقی چهار ضلعی، گنبد فیروزه‌ای رنگ دو پوسته، مناره‌های طرفین ورودی و کتیبه‌ای سنگی بر سردر آن به تاریخ ۹۳۷ هجری قمری است.
آستانه متبرکه امامزاده یحیی(ع) مقارن با سالهای اولیه حکمرانی شاه طهماسب صفوی ساخته شده است و به استناد مضمون کتیبه هویت صاحب مزار در زمان ساخت مقبره برادرزاده یحیی بن زید تصور شده، اما ارادتمندان این آستانه میامی را آرامگاه یحیی بن زید می‌پندارند.
بنابر منابع تاریخی اسلام ،یحیی بن زید هم ظاهراً در سال ۲۰۷ یا ۲۰۹ هجری قمری در شهر بغداد کشور عراق چشم از جهان فرو بسته است. با این حال این آستان مبارک علاوه بر گردشگران مذهبی داخلی ،در سالهای اخیر مسلمانان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس توجه ویژه‌ای به این مکان داشته‌اند.
در نزدیکی آستانه متبرکه امامزاده یحیی(ع) ،چشمه آب معدنی در دامنه کوه جریان دارد که گردشگران پس از زیارت از این مکان مذهبی ،از آب این چشمه نیز استفاده میکنند.
