حرمِ امام رضا یا حرم رضوی مدفن علی بن موسی الرضا، امام هشتم شیعیان امامی است. این مکان که در مرکز شهر مشهد در خراسان رضوی، ایران واقع است، نزد شیعیان امامی بهعنوان «حرم» و مکانی مقدس گرامی داشته میشود.
حرم امام رضا مجموعهای است با کانونِ آرامگاهِ علی بن موسی الرضا که دیگر مسجدها، آرامگاهها، رواقها، صحنها، کتابخانهها و موزهها را دربر میگیرد. مسجد بالاسر و مسجد گوهرشاد نیز از مهمترین بناهای پیوسته به آن هستند.
دیرینگی کهنترین بخشهای این حرم به سال ۶۱۰ ه.ق (دههٔ ۱۲۳۰ م) میرسد. از دورهٔ تیموریان همزمان با نوسازی بسیاری از بناهای کهن خراسان در طوس، هرات و نیشابور، به این مکان نیز توجه ویژهای شد. بسیاری از ساختمانهای این حرم از دورهٔ صفویان بهویژه روزگار شاه طهماسب صفوی بهجا ماندهاست. وسعت حرم در طول این بازسازیها از ۱۲ هزار مترمربع به مساحت کنونی آن در حدود یک میلیون متر مربع رسیدهاست که آن را تبدیل به یکی از بزرگترین اماکن مذهبی جهان کردهاست.
خاکسپاری امام رضا (ع)
علی بن موسی الرضا در سال ۲۰۰ ه.ق به دستور خلیفهٔ وقت به مرو مهاجرت کرد. در مورد زمان درگذشت وی اختلاف نظر وجود دارد.
او در روز جمعه یا دوشنبهٔ آخر صفر یا ۱۷ یا ۲۱ رمضان یا ۱۸ جمادیالاولی یا ۲۳ ذیقعده یا آخر همین ماه در سال ۲۰۲ یا ۲۰۳ یا ۲۰۶ ه.ق درگذشتهاست (شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا تاریخ صحیح را روز جمعه ۲۱ رمضان سال ۲۰۳ ه.ق میداند.) او در طوس و در یکی از روستاهای نوغان به نام سناباد یا سناآباد درگذشت.
به عقیدهٔ شیعیان علی بن موسی الرضا به دست مأمون و با خوراندن سم کشته شد، اما عدهای از اهل سنت معتقد هستند او توسط کسی غیر از مأمون مسموم شد.
به هر روی، پیکر وی بالای سر هارون الرشید (خلیفهٔ عباسی و پدر مأمون) دفن شد بهگونهای که پایین پای علی بن موسی، بالای سر هارون است. بعد از این اتفاق آن محل به نام «مشهد الرضا» (محل شهادت رضا) نامیده شد و بهمرور شیعیان شروع به زیارت و بازدید از مدفن او کردند.
صحن ها
هر صحن، شامل یک فضای باز و محصور است که رواقها و ایوانهایی در پیرامون آن وجود دارد.
مساحت مجموع صحنهای حرم، ۲۲۵٬۲۲۳ مترمربع است. صحنهای انقلاب و آزادی، دو صحن تاریخی مجموعهٔ حرم را تشکیل میدهند.
صحنهای جمهوری اسلامی و قدس پس از انقلاب ۱۳۵۷، و صحنهای پیامبر اعظم، غدیر، کوثر و هدایت و بعثت در طرح توسعهٔ حریم رضوی بنا شدند. بزرگترین صحن، صحن پیامبر اعظم به مساحت ۶۰٬۱۸۸ مترمربع است که در جنوب حرم قرار دارد.
